Бүгінгі таңда кредиттер – қазақстандықтардың көпшілігінің өмірінің бір бөлігі. Ипотека, автокредит, тұтынушылық қарыз немесе картаға «жылдам ақша» — кредит алудың жол көп және ол оңай сияқты. Бірақ оны стрессіз қайтару – бұл басқа әңгіме.

Кредит проблемаға айналмас үшін оған сауатты қарау керек: өз мүмкіндігіңізді дұрыс бағалаңыз, шарттарды зерттеңіз және құжаттарды мұқият оқып шығыңыз. Төменде оны қалай жасау керектігі туралы қарапайым нұсқаулық берілген.

1. Нақты қажеттілігіңізді анықтап алыңыз 

Кредитті рәсімдемес бұрын өзіңізге сұрақ қойыңыз: расында да кредитсіз болмай ма? Кредит – бұл көмек емес, қаржылық міндеттеме және сіз алынған әрбір теңге үшін алғаныңыздан көп төлейсіз.

Егер әңгіме шұғыл әрі өмірлік шығындар жайында болса — мысалы, емделу, оқу немесе апаттан кейін үйді жөндеу туралы айтатын болсақ, кредит тығырықтан шығудың жолы болуы мүмкін. Бірақ, егер мақсат жаңа гаджет, демалыс немесе «көңіл-күй үшін» қымбат нәрсе сатып алу болса, артын күтіп, қаражат жинақтаған дұрыс.

Кеңес: қажетті соманың болмағанда бір бөлігін кейінге сақтаңыз. Егер сіз үнемі ақша жинай алсаңыз – бұл сіздің ай сайынғы төлемді төлей алатындығыңыздың белгісі. Егер олай болмаса, дәл қазір кредит жақсы нұсқа болмауы мүмкін.

2. Кредит жүктемеңізді есептеңіз

Жаңа қарыз алмас бұрын, кірісіңіздің қанша бөлігін кредит «жеп жатқанын» түсіну маңызды. Ол үшін көрсеткіш бар – борыш жүктемесінің коэффициенті (БЖК) — кредиттер бойынша барлық ай сайынғы төлемнің сіздің ай сайынғы жиынтық кірісіңізге қатынасы.

Формуласы қарапайым: 

БЖК = (Барлық ай сайынғы төлемдер сомасы/Бір айдағы кіріс)×100%

Қазақстанда заңнамалық шектеулер белгіленген: егер сіздің БЖК 50%-дан асса, банктің жаңа кредит беруге құқығы жоқ. Бұл дегеніміз, кірістің жартысы күнделікті шығындарға — тамақ, баспана, көлік және күтпеген шығындарға қалуы керек.

Мысал: Егер сіздің табысыңыз 300 000 теңге болса, онда барлық кредит бойынша жалпы төлемдер айына 150 000 теңгеден аспауға тиіс.

Сіз өзіңіздің БЖК-ді банк сайттарындағы калькуляторлардың көмегімен тексере аласыз.

3. Нарықты зерттеп, шарттарды салыстырыңыз 

Көптеген қарыз алушылардың қателігі – асығыстық. «5 минутта мақұлдаймыз» деген сөзді естіген адам терең үңілмей, шартқа қол қоя салады. Бірақ дәл соларда үстеме төлем бар.

Кредитті таңдамас бұрын:

• жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесін (ЖТСМ) салыстырыңыз – бұл комиссиялар мен сақтандыруды есептегенде, кредиттің толық құнын көрсетеді;

• қызмет көрсету, шот ашу немесе мерзімінен бұрын өтегеніңіз үшін жасырын төлемдер бар-жоғын тексеріңіз;

• банк өмірді немесе мүлікті сақтандыруды талап ете ме жоқ па және бас тартуға бола ма екендігіне назар аударыңыз; 

• кредитті айыппұлсыз мерзімінен бұрын өтеуге болу-болмауын біліп алыңыз — бұл қосымша ақша пайда болған жағдайда үнемдеуге көмектеседі. 

Ерінбей бірнеше банктің ұсыныстарын тексеріңіз – мөлшерлемелер арасында айтарлықтай айырма болуы мүмкін. Кейде жалақы алатын банктен кредит алу тиімдірек болады – онда тәуекел төмен, демек пайыз да аз болады.

4. Кредиттік тарихыңызды тексеріңіз 

Тағы бір маңызды қадам — өз кредиттік тарихыңыздың жақсы екеніне көз жеткізу. Кез келген кешіктіру, тіпті бұрынғы болса да, банктің шешіміне әсер етуі немесе мөлшерлемені көтеруі мүмкін. 

Есепті Бірінші кредиттік бюро немесе eGov.kz порталы арқылы алуға болады. Егер сіз қателерді немесе әлі көрініп тұрған өтелген ескі қарыздарды көрсеңіз – түзету туралы өтініш беріңіз. Жақсы кредиттік тарих – бұл сіздің «қаржылық дерекнамаңыз», тек мақұлдау ғана емес, сонымен қатар кредит талаптары да соған байланысты болады. 

Толығырақ "Кредиттер" бөлімінде оқыңыз